Noteer 3 februari 2018 alvast in uw agenda !
De kunsttentoonstelling wordt geopend met een optreden van
De kunsttentoonstelling wordt geopend met een optreden vanGospodi
Muziek van de Stilte
Als kwartet, gespecialiseerd in Slavisch-byzantijnse gezangen, is Gospodi al dertig jaar een unicum in België. Deze vocale a capella muziek vindt haar oorsprong in de Byzantijnse liturgie en de Slavische koortraditie. In de afzondering en vooral in de stilte van de kloosters ontwikkelde zich ‘het gezongen woord’: Het zijn meestal psalmen, hymnen en gebeden in het Kerkslavisch, rijk aan bijbelse symboliek. Magistrale koorwerken van componisten als Tsjaikovski, Bortnjanski en Archangelski worden door het kwartet uitgevoerd in een eigenzinnige, subtiele samenzang die geen mens onberoerd laat en die uitnodigt tot verstilling en verdieping.
Ook de filmwereld is dit niet ontgaan. Zo werd Gospodi gevraagd om mee te werken aan de soundtrack voor de langspeelfilm “KID” (2013) van de Vlaamse cineaste Fien Troch.
Hun zoektocht naar nieuwe partituren bracht hen in contact met slavisten en theologen die het ensemble ondersteunen bij de beheersing van de uitspraak, de vertaling van de liturgische teksten en de interpretatie van de muziek.
Sinds 2005 bestaat het kwartet uit Pieter Stevens (altus), Michaël Wittoek (tenor), Wenceslaus Mertens (bariton) en Frederik Meireson (bas). Gospodi heeft vier eigen cd-opnames op het palmares en wordt inmiddels gewaardeerd in binnen- en buitenland.
Met het programma “Veličit” (Mijn ziel verheft de Heer) brengt Gospodi een bloemlezing van de Slavische kerkmuziek met de focus op de “Bogoroditse” – de “Moeder Gods” – Maria, die in de liturgie en de spiritualiteit van het Oosten een prominente plaats bekleedt.
Historiek
Reeds 30 jaar mag het ensemble Gospodi een vooraanstaande plaats innemen in de Slavisch-Byzantijnse muziek.
Wat aanvankelijk begon als een aarzelende en moeizame zoektocht is nu uitgegroeid tot een diepgaande en mature beleving van deze rijke liturgie.
Mede dankzij de dierbare steun van zijn stichters (H. Elegast, G. Cassiman, J. Simal en P. Nieuwdorp) vindt het nieuwe ensemble een talrijk en veelzijdig publiek. Tevens laat het kwartet zich bijstaan door slavisten, iconografen en niet het minst door de monnikengemeenschap van Chevetogne.
In elke auditie wordt de toehoorder uitgenodigd om, samen en toch heel persoonlijk, die reis te maken waarvoor geen woorden beschikbaar zijn: de reis naar zijn diepste innerlijk. Gospodi tracht een korte maar intense meditatie aan te reiken waarbij stilte en bezinning een essentiële rol spelen.
Deze introspectie, niet opgelegd of gedwongen maar volledig vrijblijvend, maakt het mogelijk het wonder van ons innerlijke zelf te ervaren. Ensemble Gospodi staat daarom niet – in confrontatie – naar de mensen toe. Het kwartet zingt in een cirkel, het midden leeg latend.
Enerzijds introspectie, anderzijds openheid en verwondering naar de buitenwereld toe.
Deze symboliek is ook terug te vinden in het embleem van Gospodi, de beroemde Triniteitsicoon van de Russische monnik Andrej Roebljov (ca. 1425). Hierin wordt de “Gastvrijheid van Abraham” voorgesteld, een oudtestamentische passage waarin Abraham en zijn vrouw Sara bezocht worden door de Heer in de vorm van drie volkomen gelijke engelen.
Alle informatie over het ensemble vindt u op de website www.gospodi.be.
Een interview
De naam Gospodi is toch al enige tijd een begrip in Vlaanderen. Vanwaar kwam aanvankelijk het idee om Slavisch-byzantijnse muziek te zingen?
Het begon eigenlijk al in 1982, toen Herman Elegast en Guido Cassiman op hun spirituele zoektocht de Liturgie van de paasnacht wilden bijwonen in de abdij van Chevetogne. Ze raakten er meteen onder de indruk van de mystieke kracht die uitging van de Slavisch-byzantijnse gezangen die er door de monniken werden uitgevoerd. Herman Elegast en Guido Cassiman waren allebei beslagen in de wereld van de kleinkunst – de ene was bekend van De Elegasten en de andere van het Trio Cassiman – maar in deze sacrale gezangen erkenden ze een nieuwe uitdaging die hen ook geestelijk zou verrijken. Er was niet veel nodig om hun enthousiasme te doen overslaan op hun vrienden Jos Simal en Paul Nieuwdorp.
Vier mannenstemmen, dat volstond om de eenvoudige maar goddelijke harmonieën uit de Slavische kerkmuziek tot leven te wekken. Het ensemble Gospodi was geboren.
Wanneer het ensemble na verloop van tijd inging op de vraag om hun muziek ook voor publiek te brengen, deden ze dit niet om te verkondigen of om succes te boeken maar om te delen van datgene wat hun hart ten diepste raakte.
Maar jullie zijn geen orthodoxe monniken, neem ik aan. Ik kan me voorstellen dat het dan niet zo evident is om met dergelijke muziek bezig te zijn.
Dat klopt. Alleen al het vinden van gepaste partituren was in die tijd niet zo evident voor Westerse leken, maar de zoektocht bracht Gospodi al gauw in contact met slavisten, iconografen en geestelijken met de nodige knowhow om Gospodi te ondersteunen bij de beheersing van de uitspraak, de vertaling van de liturgische teksten en de interpretatie van de muziek. Intussen vind je de meeste partituren natuurlijk ook al op het internet terug.
Elegast en Cassiman waren dus de initiatiefnemers van Gospodi maar die zingen intussen toch niet meer mee, of wel?
De bezetting van Gospodi is inderdaad nogal veranderd ondertussen. Na twintig jaar samen zingen had Gospodi enige naambekendheid gemaakt in België en zijn buurlanden, maar de zangers van het eerste uur waren allemaal al een jaartje ouder en dus drong zich een verjongingskuur op. De spilfiguur in deze overgang was onze bas Frederik Meireson. Hij ging nauwgezet op zoek naar drie nieuwe zangers die geknipt waren om deze ontdekkingsreis verder te zetten.
Sinds 2005 bestaat het kwartet uit Pieter Stevens (altus), Michaël Wittoek (tenor), Wenceslaus Mertens (bariton) en Frederik Meireson (bas). Alle vier zijn we afkomstig uit Aalst en hebben we een muzikaal en vocaal verleden. In dezelfde geest en met dezelfde passie als de stichters van Gospodi wil de nieuwe generatie “Gods stilte” blijven bezingen.
Is er momenteel nog een band tussen Gospodi en de abdij van Chevetogne?
De invloed van de Abdij van Chevetogne op het ontstaan en bestaan van Gospodi is onmiskenbaar. De monniken van Chevetogne zijn gerenommeerd om hun geïnspireerde uitvoering van de byzantijnse liturgische muziek, maar zij zingen zelden buiten de kloostermuren. Bovendien streven we met ons kwartet juist die intieme, contemplatieve stijl van de kleine monastieke ensembles na, eerder dan de stijl van de grote Russische kathedraalkoren.
Door de jaren heen onderhield Gospodi vriendschapsbanden met de monniken van deze bijzondere abdij. Die vriendschap werd in het jaar 2000 bekroond met een concert van Gospodi in de byzantijnse abdijkerk van Chevetogne zelf.
Wat is er eigenlijk zo bijzonder aan die Slavisch-byzantijnse muziek?
Wel, het is vocale muziek, die haar oorsprong vindt in de byzantijnse liturgie en de Oost-Slavische koortraditie. Het zijn meestal psalmen, hymnen en gebeden in het Oudslavisch, die enorm rijk zijn aan bijbelse en theologische symboliek.
De oudste gezangen van de oosterse christenen uit de 4e eeuw waren eenstemmig en zonder instrumentale begeleiding, te vergelijken met het Gregoriaans in de westerse Kerk. Vanaf ca. 1300 werden de byzantijnse hymnen, onder invloed van de opkomende polyfonie in het Westen, geleidelijk meerstemmig. In Griekenland bleef dit beperkt tot het meezingen van de ondersteunende basnoot met af en toe een meerstemmig effect. In Rusland echter ging men al gauw drie- of vierstemmig zingen in een stijl die bijzonder goed aansloot bij het prachtige met iconen en fresco’s beklede interieur van de oosterse kerken en kathedralen.
De proloog van het Johannesevangelie: “In den beginne was het Woord. En het Woord was bij God. En het Woord was God.”, inspireerde de oosterse christenen tot de overtuiging dat Gods lof enkel met de menselijke stem kon worden vertolkt. Vandaar dat de byzantijnse kerkmuziek tot op vandaag zonder instrumentale begeleiding wordt uitgevoerd.
In de afzondering en vooral in de stilte van de kloosters ontwikkelde zich ‘het gezongen woord’: de psalmen en de hymnen die een onuitwisbare stempel drukken op de byzantijnse liturgie en die later grote Russiche componisten inspireerden voor hun kunstzinnige bijdragen tot de Slavisch-byzantijnse koorliteratuur.
Elke nieuwe muziekpartituur ervaren we als de openbaring van een stukje byzantijnse traditie en van de mystieke kracht die in deze muziek zelf schuilt.
Ik hoor jullie spreken over Slavisch-byzantijns. Is dat hetzelfde als Russisch-orthodox of is er toch een verschil?
Ja en neen. Het antwoord is nogal complex. Gospodi specialiseert zich in de muzikale traditie die voortspruit uit de christelijke ritus van Byzantium, zoals die zich verder heeft ontwikkeld in de kerken van Rusland en Oost-Europa. Bovendien zijn er naast orthodoxen ook katholieken die deze muziek als hun cultureel erfgoed beschouwen. Deze muziek laat zich dus niet inperken door nationale of kerkjuridische grenzen.
Slavisch slaat dan op de taal en stijl waarin wordt gezongen en byzantijns staat voor het liturgische milieu waarin deze gezangen ontstonden.
Waarvoor staat de naam “Gospodi” precies?
“Gospodi” is in het Oudslavisch de naam waarmee God wordt aanroepen en betekent “Heer”. Als dusdanig komt dit woord vaak voor in de Slavisch-byzantijnse gezangen, zoals bijvoorbeeld in de bede “Gospodi pomiluj”, in het Grieks “Kyrië eleïson” of in het Nederlands “Heer ontferm u”. Dit bijbelse schietgebed, voluit “Heer Jezus Christus, Zoon van de levende God, ontferm u over mij”, ook Jezus-gebed genoemd, wordt door oosterse monniken mantra-gewijs voortdurend herhaald en neemt hierdoor in de spiritualiteit van het oosterse christendom een prominente plaats in.
Het embleem van het ensemble Gospodi – ontworpen door de Vlaamse iconografe Noëlla Adams – is een grafische weergave van de beroemde Drievuldigheidsicoon die in de vijftiende eeuw werd geschilderd door de Russische monnik Andrej Roebljev. De icoon wordt ook wel “Gastvrijheid van Abraham” genoemd en is ontleend aan de oudtestamentische passage waarin Abraham en zijn vrouw Sara bezoek krijgen van de Heer in de gedaante van drie mannen (Genesis 18). Deze icoon wordt beschouwd als de onovertroffen voorstelling van God: drie gelijke engelen, die de Onvoorstelbare suggereren als Vader, Zoon en Heilige Geest.
Jullie zingen liturgische muziek. Betekent dit dat jullie vooral in kerken zingen?
We zingen inderdaad meestal in kerken maar we luisteren eigenlijk zelden een liturgische viering op. We zingen het liefst van al een avondvullend programma maar we doen dat bij voorkeur in een sacrale ruimte zoals een kerk of een klooster. We verkiezen daarbij eerder sober kaarslicht dan kunstlicht en schijnwerpers.
We gebruiken eigenlijk niet zo graag de term “concert” omdat het voor ons toch meer is dan louter een uitvoering van een bepaald muziekgenre. We trachten die gezangen toch in een bepaald sacraal kader te plaatsen, waar ze uiteindelijk thuishoren.
Het is voor Gospodi een uitdaging om de meerstemmige en imposante koorwerken om te buigen naar een eigen vorm en zangstijl. De keuze voor een sobere en eenvoudige toonzetting draagt bij tot een subtiele samenzang en een sfeer van innerlijke verstilling. De duidelijke stiltemomenten tijdens de uitvoeringen zijn een belangrijk onderdeel van de audities en versterken het meditatieve klimaat.
Bij het zingen staan we met z’n vieren naar elkaar toegekeerd. Deze opstelling in cirkelvorm vergroot de mogelijkheid om elkaars stemnuances voortdurend af te tasten en aan te voelen.
Gospodi heeft in het verleden al enkele cd’s gepubliceerd en kwam vorig jaar naar buiten met een nieuwe. Waar gaat deze cd precies over en wat was de aanleiding voor deze nieuwe opname?
Sinds we in 2005 de fakkel overnamen van de vorige bezetting kregen we van de luisteraars op onze audities meer en meer de vraag naar een cd‑opname met de nieuwe, huidige bezetting. We hadden wel enkele jaren van intensief samen zingen nodig om tot het gewenste resultaat te komen.
In deze opname brengt Gospodi een bloemlezing doorheen de Slavische kerkmuziek van de laatste tweehonderd jaar. We hebben vooral gezocht naar werken die uitvoerbaar waren voor onze vier stemmen. De magistrale koorwerken van componisten als Tsjaikovski, Bortnjanski en Archangelski worden door Gospodi uitgevoerd in een eigenzinnige, intieme samenzang waarbij tederheid en passie misschien wel hand in hand gaan.
De cd kreeg de titel “Veruyu” (zeg: vjeeroejoe) – “Ik geloof”. Dit is niet alleen het eerste woord van de geloofsbelijdenis in het Oudslavisch maar verwijst ook naar de rode draad van deze gezangen: het vertrouwen in een ondoorgrondelijk en allesoverstijgend mysterie.
Ook bij de vormgeving van de cd-hoes werd gekozen voor een sobere look – geheel in de lijn van de eerder verschenen cd’s – maar dit keer met blauw als hoofdkleur. In de traditionele iconografie verwijst de kleur blauw naar zuiverheid, vroomheid en hemel maar ze is paradoxaal genoeg ook de kleur van het menselijke.
Heeft een dergelijke religieuze cd nog zin in deze tijd van ontkerkelijking?
Het mag duidelijk zijn dat de mensen hun heil niet meer exclusief gaan zoeken in het christelijk verhaal, misschien omdat de kerkelijke taal soms een te grote drempel vormt. Toch geloven wij dat de mens fundamenteel een zoeker is. Mensen streven uiteindelijk naar geluk, naar vertrouwen, naar schoonheid en zoeken daarbij naar zin en betekenis.
Het is onze overtuiging dat muziek een universele taal kan zijn die vele harten kan verwarmen ongeacht onze levensbeschouwelijke overtuigingen.
Uiteraard behoren de liederen die we brengen tot een welbepaalde religieuze traditie, en zijn de teksten expliciet christelijk van inhoud. Het oosterse christendom is er echter nog meer dan het westerse in geslaagd om tussen de regels van de dogma’s ook voldoende ruimte te laten voor het mysterie. Met muziek, met poëzie, met beeldende kunst maar ook met religie zoeken we als het ware naar woorden en beelden om te benaderen wat we eigenlijk niet met menselijke woorden en concepten kunnen vatten.
Dit willen we ook uitdragen in onze audities. We proberen de luisteraar uit te nodigen om écht te luisteren en te “verstillen”. Want het is enkel in de stilte dat we onze ziel en de kern van de dingen leren kennen, … en de essentie van de dingen is uiteindelijk … woordeloos.
________________________
Gospodi vzw Lindenstraat 179 B-9300 AALST e-mail: info@gospodi.be gsm: +32 478 36 22 11
